Bilgisayar donanımlarının sıcaklıklarını kontrol etmek, arabanın yağını kontrol etmeye benzer. Bunu her gün yapmamıza gerek yok, ancak işlemci sıcaklığını en azından birkaç aylık dilimlerle kontrol etmekte fayda var. Özellikle bilgisayarınız aktif olarak çalışıyorsa ve sisteminizi ağır iş yüklerinde kullanıyorsanız çok daha önemli. Elbette bir de işin hız aşırtma olayı var.

CPU sıcaklıklarını kontrol etmek hiç de zor değil. İşlemci ve anakart üreticileri, ürünlerini üretirken yerleşik dijital termal sensörler entegre ediyor. Bu nedenle parametreleri takip etmek için ihtiyacınız olan tek şey bir yardımcı yazılım.

Günlük düzenli olarak uzun süreler oyun oynayan birisi olabilirsiniz. Öte yandan bilgisayarınız ekmek kapınız haline gelmiş olabilir ve işlemciniz sürekli olarak ağır iş yüklerinde çalışıyor olabilir. Bu tür senaryolarda çipler sürekli yüksek sıcaklığa maruz kalır ve termal macun özelliğini kaybetmeye başlar.

Daha önce ekran kartlarıyla ilgili kapsamlı bir makale hazırlamıştık. Şimdi CPU sıcaklığınızı kontrol etmek için neler yapabileceğinize bir bakalım. Ayrıca güvenlik çalışma sıcaklıklarına ve yüksek değerlerde uygulayabileceğiniz yöntemlere değineceğiz.

İşlemci Sıcaklığı Nasıl Kontrol Edilir?

CPU sıcaklığınızı kontrol etmek için izleme yazılımını yüklemek ve ardından değerleri takip etmek yeterli. Bu işi yapabilen AIDA64, HWMonitor, Core Temp ve NZXT CAM gibi birçok yazılım mevcut. Eğer daha ileri düzey bir kullanıcısıysanız, overclock yapacaksanız veya daha ayrıntılı ölçümler istiyorsanız, Intel’in eXtreme Tuning Utility (XTU) veya AMD’nin Ryzen Master yazılımını kullanabilirsiniz. Yonga üreticileri tarafından tasarlanan bu araçlar, daha fazla kontrolle birlikte geniş seçenekler sunuyor.

Aslında izleme yazılımlarını çoğaltabiliriz. Ancak NZXT CAM ve Core Temp’in kurulumunun çok daha basit olduğunu belirtelim. Peki CPU termal değerleri nasıl izlenir?

NZXT CAM

NZXT tarafından geliştirilen CAM, şirketin ürünleriyle birlikte kullanılmak üzere tasarlanmış olsa bile diğer tüm donanımlarla birlikte iyi bir şekilde çalışıyor. Kullanıcı hesabı oluşturmak istemiyorsanız programı misafir modunda (guest mode) kullanabilirsiniz. Ayrıca CAM’i sık kullanmayı düşünmüyorsanız, sistem açılışında başlatılmaması için Ayarlar > General kısmından “Start NZXT CAM on Windows startup” seçeneğini kapatabilirsiniz.

CAM yazılımı gerçekten güzel bir kullanıcı arayüzü sunuyor. PC Monitoring (PC İzleme) sekmesinden donanım yükü, sıcaklığı, saat hızı ve fan hızı gibi temel değerleri izleyebiliyoruz. Bizim odak noktamız burada işlemciler, ancak gördüğünüz gibi ekran kartı (GPU), RAM ve depolama (storage) ile ilgili bilgiler de gösteriliyor. Hatta en çok kaynak tüketen işlemler (Top Process) ve bağlantı akışı (Network) bile ana izleme sayfasına dahil edilmiş.

Gördüğünüz gibi, sistemde kullanılan işlemcim şu anda hafif işlemler yapıyor ve boştayken sağlıklı bir şekilde 37 derecede (Temperature) çalışıyor. %13 oranında kullanılıyor (Load) ve fan 1709 RPM’de dönüyor. Saat hızı (Clock) ise anlık olarak yükselebilir veya düşebilir.

CAM ayrıca MSI Afterburner’dakine benzer şekilde oyuna girdiğinizde otomatik olarak açılan bir izleme katmanına sahip. Bu izleme bölmesinden CPU’nuzun durumunu izleyebilir, sıcaklıkları takip edebilir ve bunları not alabilirsiniz.

Core Temp

Sıcaklıkları izlemek için Core Temp aracını da kullanabilirsiniz. Daha basit bir kullanıcı arayüzüne sahip olan bu araç, CPU’nuzdaki her çekirdek için sıcaklık ölçümleri sağlıyor. Ölçümlerin sol tarafı, her bir CPU çekirdeğinin gerçek zamanlı sıcaklığını gösteriyor. Ayrıca tüm bu parametreleri sistem tepsisinde de görebilirsiniz.

Ancak biz program çalışırken kaydedilen mutlak minimum ve mutlak tepe sıcaklığını gösteren “Min.” ve “Maks.” sütunlarıyla daha çok ilgileniyoruz. Örneğin benim işlemcimin çekirdekleri minimum 32 dereceye düşmüş ve en son 56 dereceye kadar ulaşmış. Bu değerler oyunlarda veya farklı senaryolarda çok daha yüksek olabilir, ancak benim durumum gayet normal. Ek bir bilgi olarak, “Yükleme” sekmesi her bir çekirdeğin kullanım oranını yüzdesel olarak gösteriyor.

Normal kullanım sırasında bilgisayarınızın CPU sıcaklığını kontrol etmek isterseniz, genel görevleri gerçekleştirirken Core Temp’i çalışır durumda bırakabilirsiniz. Ancak mümkün olan maksimum sıcaklığı ölçmek istiyorsanız, 20-30 dakika boyunca Prime95 ile stres testi yapabilirsiniz. Bir hatırlatma olarak, bu aracın bilgisayarınıza çok büyük yük bindirdiğini belirtelim.

HWMonitor

HWMonitor de işlemcinizle birlikte donanımlarınızı izleyebileceğiniz oldukça kullanışlı bir yazılım. Ayrıca aynı şekilde anlık (Value), en düşük (Min) ve en yüksek (Max) ölçüm değerlerini görebilirsiniz.

• Voltages: Voltajlar kısmında işlemciye ait çekirdeklerin kullandığı voltaj miktarı yer alıyor. İşlemcide çekirdek sayısı arttıkça buradaki seçenek de artacaktır. İlk çekirdek ‘VID #0’ olarak başlar ve artmaya devam eder.
• Temperatures: Bu bölümde işlemcimize ait sıcaklık değerlerini görüyoruz. Package, işlemcinin genel sıcaklık değerini ifade ediyor. Altındaki değerler ise işlemcinin barındırdığı çekirdeklerin ayrıntılı olarak sıcaklık değerlerini sergiliyor.
• Powers: Powers sekmesi genel olarak anlık çekilen elektriksel güç değerini görmemize yarıyor. Birinci sırada yer alan Package, işlemcinin çektiği toplam güç miktarını belirtiyor. IA Cores ise çekirdekte bulunan sensörden gelen bilgileri aktarıyor. Bunların haricinde DRAM ise RAM’in çektiği elektriksel güç değerini belirtiyor.
• Utilization: Burada işlemcinin kullanım değerleri yer alıyor. Yine Package bölümünde genel işlemci kullanımını görüyoruz. Alt bölümde ise çekirdeklerin tekli olarak yüzde kaç değerinde kullanıldığına göz atabiliyoruz.
• Clocks: Saat hızlarına baktığımızda çekirdeklerin ayrı ayrı, hangi frekans değerlerinde çalıştığını görüyoruz.

Oyun oynarken sıcaklıkları takip etmenin en iyi yolu, uygulamayı arka planda açık bıraktıktan sonra bir süre oyun oynamak, ardından kaydedilen maksimum sıcaklığı görmek için uygulamaya tekrar dönmektir. Bu rakam 95 C’de veya üzerindeyse endişelenmelisiniz. 80C ile 95C arasındaki sıcaklıklar için ise yapılacak şeyler var.

İdeal İşlemci Sıcaklıkları

CPU sıcaklıkları kullanılan fan, ortam sıcaklıkları, kasanın hava sirkülasyonu, işlemci modeli, kullanılan termal macun ve bakım periyotlarına göre değişiklik gösterebilir. Çip boştayken sıcaklıkların 50C’nin altında olması gerekir. Oyun oynarken, video işlerken veya diğer yoğun görevlerde CPU’nuz daha fazla güç tüketir, dolayısıyla daha fazla ısı üretir.

Yük altındaki sıcaklıklar, boşta olan sıcaklıklardan çok daha önemlidir. Bu nedenle işlemcinin sağlıklı çalıştığından emin olmak, değerleri yük altında periyodik olarak izlemekte fayda var. İş yüklerinde yonganın ideal olarak 80 derecenin altında kalması önerilir, ancak bazı CPU’lar ultrabook’larda, oyun dizüstü bilgisayarlarında veya küçük form faktörlü sistemlerde daha sıcak çalışabilir.

Örneğin AMD’nin Ryzen 5000 (Zen 3) işlemcileri bir stok soğutucu ile 95 dereceye kadar çalışacak şekilde tasarlandı. Intel’in Core i9 Alder Lake işlemcileri ise normal çalışma sırasında 100 dereceye varan sıcaklıklarda çalışmayı sürdürecek. Bu nedenle 80 derecelik sıcaklık eşiği genel bir değer olarak kabul edilirken, bir işlemcinin ‘TJ Max’ (Maksimum Sıcaklık Bağlantısı) değerine ulaşmaması önemlidir. TJ Max çipe göre değişir ve çoğu izleme yazılımı bu değerleri listeliyor. Ayrıca AMD ve Intel gibi üreticilerin ürün sayfasında yonga özelliklerini kontrol edebilirsiniz.

80 santigrat dereceyi geçtikten sonra (80-85C) nispeten küçük bir alanınız var, ancak 95C’nin üzeri kesinlikle kritik. Bu noktada bazı CPU’lar yavaşlamaya başlar, yani çip saat hızını düşürür ve aşırı ısınmayı engellemeye çalışır. Hatta bir noktada bilgisayarınız bile kapanabilir.

İşlemcinizin agresif iş yükleri karşısında nasıl bir tavır sergileyeceğini merak ediyorsanız Prime95 veya AIDA64 gibi bir program kullanarak stres testi yapabilirsiniz. Stres testi sırasında çok (95C gibi) yüksek sıcaklıklar görüyorsanız anında testi sonlandırın. İdeal bir stres testi 45 dakika-1 saat uzunluğundadır, ancak bu kadar beklemek istemiyorsanız en azından 10-15 dakika geçirin.

İşlemcim Yüksek Sıcaklıklara Çıkıyor

CPU sıcaklığınız yük altında 80C’yi aşarsa, soğutmanın yeterli olduğundan emin olmak için sisteminizi kontrol etmelisiniz. İşte liste:

• Bilgisayarınızın temizliğini (radyatör ve giriş fanları/filtreleri dahil) yapın. Uzun süre el değmemiş sistemler toz bağlayabiliyor ve sıcaklıkları etkileyebiliyor.
• Sistemin tüm fanları sorunsuz şekilde dönüyor mu?
• Kasanızın soğutma sistemi yeterli mi? Kasanın fan yuvalarında boş yer var mı? Ayrıca fanların doğru yönde takıldığından emin olun.
• CPU ve soğutucu arasında yer alan termal macunu en son ne zaman yenilediniz? Normalde altı aylık dilimlerle yenileme yapmak iyidir. İki ve hatta üç yıl boyunca bilgisayarı aktif kullanan ancak termal macun yenilemeyen kullanıcılar var. Buna daha fazla özen gösterin.
• Kullanmış olduğunuz soğutucu, işlemciniz için derecelendirilen TDP değerleri için yeterli mi?

Küçük form faktörlü PC’ler ve dizüstü bilgisayarlar bildiğiniz gibi uzun süreler boyunca yüksek yükler altında kullanılmak üzere tasarlanmıyor. Örneğin çoğu dizüstü bilgisayar kısa süreli kullanım senaryolarında yüksek performans sunuyor. Ancak kompakt soğutma çözümlerine sahip olduklarından dolayı uzun oyun oturumları sırasında performans kısıtlamaları yaşanabiliyor. Mobil bilgisayarınıza garanti kapsamında veya bilgili bir kişi yardımıyla bakım yaptırabilirsiniz. Tecrübeniz var ise yine kendiniz dizüstü bilgisayarınızı açabilir, fanları temizleyebilir ve macun yenilemesi yapabilirsiniz. Bununla birlikte, garantili bir bilgisayarın servis dışında açıldığında garantisinin geçersiz kalabileceğini ekleyelim.

Çoğu termal macunun performansı yaklaşık üç yıl sonra ciddi şekilde düşer. Taze macun uygulamak ve sistemi tozdan temizlemek çok daha iyi soğutma gücü ve önemli ölçüde daha iyi performans sağlayabilir.